Grafheuvels, houtwallen en historische handelswegen in Twente

 

 

In het vorige gedeelte over schatzoeken in de steentijd kwam naar voren op welke manier een steentijd schat kan worden gevonden. Dit gedeelte zal meer gaan over het lezen van het houtwallenlandschap en het herkennen van de heilige plekken (aka de grafheuvels en urnenvelden). De allereerste inwoners van Nederland noemde men neanderthalers of jager verzamelaar. Jagers en verzamelaars leefden in de grootste bossen die je tegenwoordig kunt vinden in het Twentse landschap. Waarom? Omdat er nog geen landbouw bekend was in Nederland. Men moest het dus hebben van jagen op wild zoals reeën, herten en zwijnen. Bij een poel in de buurt van een wild bos heb je veel kans op steentijd artefacten.  Als we de overzichtskaart van de regio Twente bekijken dan leefden de jagers en verzamelaars in grootste bossen, deze noemen we voor het gemak ‘de oerbossen’. In deze gevarieerde bossen liep groot wild, daarnaast kon er een woning (plaggenhut) worden gebouwd in het bos, en waren en veel eetbare vruchten en zaden. Op onderstaande kaart zie je de wilde ‘oerbossen’ in de regio Noord-Oost Twente (dichtbij Albergen en Tubbergen)

Jagers en verzamelaars trokken rond op zoek naar dieren. Op den duur kwam steeds meer de overgang naar de landbouw. Men begon bossen te ontginnen voor landbouwgronden en er kwamen grafheuvels net buiten de bossen. Deze grafheuvels hebben altijd een ronde vorm en soms zie je ook nog een heilige boom of enkele heilige bomen. Bijna elk bos op bovenstaande kaart heeft een open plek binnenin. Bij sommige bossen is dit daadwerkelijk een grafheuvel. De bossen met de grafheuvels zijn de heilige bossen. Een grafheuvel valt pas echt op wanneer de rest van de omgeving overwegend vlak is. In de grafheuvels kun je verschillende voorwerpen tegenkomen zoals strijdbijlen, stenen en bronzen pijlen en zwaarden en nog veel meer. Bijna altijd zijn er rondom de grafheuvel grote concentraties van boerderijen. Een ander opvallend kenmerk zijn de bomen die zo gegroepeerd zijn dat de grafheuvel in het midden ligt. De boerderijen staan vaak ook in de richting van de grafheuvel. Door verandering van het landschap kunnen deze kenmerken verloren gaan. Belangrijk zijn beken, riviertjes, oude b0men, oerbossen en verstopte handelswegen. Deze handelswegen kunnen door het bos hebben gelopen. Hier voel je aan beide zijden van het pad een houten balk onder/op de grond. Dit kan een historisch karrenspoor zijn geweest. Er zijn verschillende soorten grafheuvels gemaakt door de natuurmensen. Als eerste kwamen de grafheuvels in of net buiten de oerbossen. Dit kan resulteren in een open plek in het bos (heuvelachtig). Na het ontginnen van land kwamen de grafheuvels steeds verder van de bossen af te liggen. In dorpen als Albergen, Tubbergen en Vasse zie je ook grafheuvels aan de rand van het huidige dorp.

De houtwallen beginnen in deze regio meestal in de buurt van de grote bossen. De concentraties houtwallen zijn hier ook hoger dan in de rest van de regio. De houtwallen hadden ten eerste een beschermende functie tegen indringers, dieren en water. Naast een beschermende functie zijn houtwallen in sommige gevallen geplant in een bepaalde vorm (ster). Hierdoor kon men vroeger de weg vinden. De huidige wegen waren vroeger namelijk nog geen wegen. Om de weg niet kwijt te raken kon gekeken worden naar houtwallen, grafheuvels en grote zwerfstenen. Op bovenstaande kaart is te zien op welke manier de houtwallen werden opgezet. Door de houtwallen te volgen kon precies in de juiste richting worden gelopen en genavigeerd worden. Tegenwoordig ziet men een prachtig houtwallenlandschap, afgewisseld met riviertjes, vijvers en oerbos. Weilanden verder van de bossen met minder houtwallen zijn later ontgonnen. De meeste mensen die momenteel wonen in het gebied staan er helemaal niet bij stil hoe dit landschap ooit zo heeft kunnen ontstaan. Het heeft alles te maken met de overgang van steentijd (jagen) naar landbouwsysteem. Als je eens gaat wandelen in een van de omcirkelde bossen, of de bossen nabij Vasse (niet op de kaart) dan kun je voelen en zien dat dit de oudste en meest magische bossen zijn. Met de overgang naar christendom zijn veel invloeden van natuurreligies vernietigd vanwege de ‘bedreigende’ factor. Ook de nieuwbouw van Almelo is de laatste 20 jaar steeds dichterbij gekomen. Het doodzonde zijn als Almelo verdere uitbreidingsplannen met het gebied heeft. Dit lijkt me niet het geval. Dit stukje van Almelo is misschien wel het mooiste aan de stad, samen met de andere groene long. Deze tekst bestaat voor een groot deel uit theorie van verschillende bronnen en de nodige eigen research. Neem gerust contact op voor vragen over dit interessante onderwerp.

Update 13-01-15: omtrent het schatzoeken is van belang te weten hoe de omgeving vroeger was. Van Twente is bekend dat een groot deel uit moeras bestond. Door dit moeras liepen maar een paar begaanbare wegen (dijken). Deze wegen zijn te herkennen als je binnendoor van Borne richting Tubbergen gaat aan de oeroude eiken die dicht op de weg staan. Nergens in de buurt vind je zulke oude eiken langs de weg. De bomen laten zien welke gedeelte van het landschap het oudste is van de regio. Na enige online research is gebleken dat deze oude weg onderdeel was van de historische handelsroute Deventer – Osnabrück, welke tevens langs Oldenzaal en Bad Bentheim loopt. De handelsroute loopt in de richting van het ‘Teutoburgerwald’ in Duitsland nabij Osnabrück. De oud Germaanse vertaling van het woord ‘teuten’ is venters. De marskramers uit deze regio gingen van Oost naar West over de historische handelsroute in de richting van Amsterdam om handelswaar te verkopen. Hieruit blijkt dat er al vroeg in de geschiedenis handel in Twente was. Het is van belang historische handelsroutes en gebruiken te kennen omdat men deze informatie kan gebruiken om gerichter te gaan schatzoeken.

Schatzoeken steentijd – handleiding voor het vinden van steentijd artefacten en schatten in Nederland (Twente)

Al jaren ga ik naar een bos omdat het er nog ‘echt’ bos is en je er plekken hebt waar ik nog nooit mensen heb gezien. Tijdens het ‘picknicken’ ben ik er voor de grap wat gaan graven en al snel zag ik veel houtresten (balken) in de grond zitten die niet echt in verband stonden met de huidige natuur die er groeit. Het meest opvallend zijn de resten van een hoekpaal en andere houtresten (grote balken). Ik ben op deze plek gaan graven omdat het me een leuk plan leek om er een kleine boshut neer te zetten. Hierbij ben ik gestuit op meerdere steentijd vondsten, waaronder een stenen strijdbijl / handbijl.

De 2e avond kwamen de eerste stenen boven de grond met gebruikssporen. 4 kleine steentjes met bewerksporen, waarvan er een paar op vuursteen lijken. De steentjes zijn scherp en er zitten ronde sporen aan een zijde. De mooiste vondst is toch wel de grotere steen met een gat waar precies je duim in past. Met de stompe zijde van deze steen kun je bijvoorbeeld timmeren. De steen ligt perfect in je hand. Na de eerste fondsen, en de nodige research over kampementen van jagers en verzamelaars in oost Nederland kan het bijna niet anders dan dat dit steentijd fondsen zijn. Een ander verslag in deze regio omschreef de situatie exact zoals op deze plek. Het fraaie is dat er in dat bos veel meer sporen (grote houtresten en kale plekken) te zien zijn. Met de metaaldetector kon ik overigens niets vinden (eenmaal geprobeerd).

In deze omgeving heeft veel bos gestaan vroeger, tegenwoordig is het aandeel bos flink afgenomen voor weiland en landbouw. In het bos zijn nog niet eerder fondsen gedaan, op Google is er niets over te vinden. Wel zijn er in de regio meerdere steentijd fondsen gedaan. Het bos is niet erg bekend in Twente, erg rustig en bestaat uit een zeer gevarieerd plantenbestand met den- en loofbomen gelegen op voornamelijk zandgronden met af en toe lokale kleigaten. Het bos is voor deze regio nog behoorlijk wild. Je kan er reeën en ander wild spotten met een beetje geluk. De ondergrond bestaat uit een super dikke laag met mos en compost en daaronder pikzwarte (vruchtbare) donkere grond.  Met de opkomst van de landbouw zijn de jagers en verzamelaars uit het wilde bos getrokken en zijn ze aan de rand van het huidige bos verder gegaan met het boerenbedrijf (overgang steentijd naar landbouw).

Een stukje bos in de buurt van het kampement is echter ooit gekapt, hierdoor is er een soort ronde hap uit het voor de rest vierkante bos waar nu weiland is gesitueerd. Dit weiland heeft echt een hogere ligging dan de rest van de weilanden in de omgeving. Het zou mij niets verbazen als daar ook wat onder ligt (urnenveld of grafheuvel) (eigen theorie). Ten eerste is een rond weiland niet logisch maar eerder symbolisch. Daarnaast zijn er op de schatkaart twee van deze ronde weilanden te vinden op 2 kilometer afstand van elkaar. Deze weilanden zijn precies identiek qua grootte en ook qua vorm (heuvel). De rest van de omgeving is overwegend vlak. Wetende dat de eerste bewoners in de bossen in de nabijheid hebben gewoond is de theorie van de grafheuvels best logisch. Dit heb ik zelf nog niet onderzocht door middel van field research, maar dit gaat nog wel komen in de toekomst. Hiervoor zul je wel in overleg moeten met de grondeigenaar die eventueel nog meer interessante informatie kan melden doordat hij de grond bewerkt heeft in het verleden.

Na het ontdekken van de eerste steentijd sporen in het bos heb ik een ‘hike tocht’ gedaan vanuit dit bos naar een bos ongeveer 1 – 2 kilometer naar het noorden, eigenlijk precies zoals jagers en verzamelaars vroeger deze tochten per voet maakten door de bossen. Hier kwam ik uit bij een grote en afgelegen kikkerpoel. Bij deze poel lagen de steentijd artefacten voor het oprapen. Strijdbijlen, pijlpunten, schrapertjes en zelf stenen waar de stok nog bij in de buurt lag. De exacte locatie van de poel ga ik hier niet bekend maken vanwege de geweldige natuur daar. De verklaring voor de schatten bij de poel is heel simpel. Dieren zoals reeën en wilde zwijnen drinken namelijk water uit de poel. Vanuit de hoger gelegen wal was dit de ideale plek voor jagers en verzamelaars om het wild aan te vallen en op te eten. Vandaar de enorme hoeveelheid steentijd schatten op deze plek. Nog meer naar het noorden heb ik ook enkele fondsen gedaan, alleen waren deze plekken  aangetast door de mensen waardoor veel sporen zijn vergaan.

Toch kan geconcludeerd worden dat de eerste bewoners vooral in de wilde bossen hebben geleefd. In het gehele bosrijke gebied zijn steentijd vondsten te vinden, evenals hoekpalen van kampementen, historische karrensporen en andere signalen van bewoning. Met de overgang naar de landbouw zijn vele bossen gekapt en kregen de percelen andere vormen. Ook zijn er in de buurt van de wilde bossen de eerste grafvelden te vinden. Opvallend is het patroon in de houtwallen waar vele opvallende vormen en niet logische structuren zichtbaar zijn zoals je ook wel ziet bij de ‘Celtic Fields’ op de Veluwe. Op bijna alle plekken met veel steentijd vondsten zie je bos en oeroude houtwallen (coulisselandschap). Verderop in Twente bij Mander, Vasse en Ootmarsum zijn ook al vele vondsten gedaan in de heuvels. Op de stuwwallen, in de bossen en velden leefden de jagers en verzamelaars veilig met gering risico op overstroming. De bronnen in natuurgebied Springendal zorgden voor vers water en er was genoeg wild om op te jagen in het bosrijke gebied. Het is niet voor niets dat er juist in dit gebied een wolf de grens is overgestoken enkele weken geleden. In Almelo en omgeving (Gravenbos), (zie schatkaart) zijn echter niet zo veel steentijd schatten gevonden in bijvoorbeeld vergelijking met de Gemeente Tubbergen, waartoe Mander en Vasse behoren.

Tot nu toe zijn er enkele  bijzondere artefacten gevonden uit de steentijd. De stenen met beste gebruikssporen hebben de hoogste waarde. Grotere artefacten zijn meer waard dan kleine artefacten. De strijdbijlen uit de steentijd liggen over het algemeen perfect in de hand en zien er afgewerkt uit. Het is de kunst te kijken naar wilde bossen, open plekken, bosranden, gekke vormen, afgelegen houtwallen en andere bijzondere zaken om een steentijd schat te vinden. Vijvers en poelen kunnen de best bewaarde schatten bevatten. Met het vinden van een fonds kun je verder gaan zoeken naar andere schatten. Wanneer je meerdere plekken hebt gevonden kun je logischerwijs de omgeving steeds meer lezen. Kijk hierbij ook naar houtwallen (historisch landschap) en oerhout in de bossen. Met oerhout bedoel ik dode stukken hout met een zeer lichtbruine, grijze kleur. Dit hout zie je veel in de buurt van steentijd kampementen.  De steentijd komt pas echt tot leven door gewoon te gaan schatzoeken en kaarten te bestuderen. Op het gegeven moment zal het verhaal steeds meer gaan kloppen.  Zoek op plekken waar andere mensen niet komen. Soms zul je hiervoor een sloot moeten overspringen of een houtwal kruizen, echter bedenk dan dat je alleen leuke dingen gaat vinden op de plekken waar nog niemand of bijna nooit iemand is geweest. Pas hierbij wel op voor de natuur en ga daar altijd met respect mee om. Neem een goede wandelstok mee voor de echte wilde stukken. Dit maakt de tocht een stuk veiliger. Daarnaast zorg altijd voor voldoende eten en drinken. In het geval van nood kan een tube pindakaas of een koekje je leven uiteindelijk redden. Onderschat niet hoe wild de bossen hier in de buurt (Twente) nog kunnen zijn. In het donker is het moeilijk navigeren en kun je nog gemakkelijk verdwalen. Bereidt je dus goed voor en nogmaals onderschat de bossen niet als je ‘wild’ gaat lopen.

Deze tekst is puur ter informatie over schatzoeken in de steentijd. Het is niet de bedoeling uit te monden in een juridische discussie over de vindingen of vondsten in het algemeen. De stelregel is dat de vinder 50% krijgt, evenals de grondeigenaar (50%). Dit artikel is puur voor de hobby en ter informatie en inspiratie. De informatie die uit dergelijke vondsten kan worden opgedaan heeft meer waarde dan de gehele stenencollectie in mijn ogen. Excuses als de foto’s niet geheel duidelijk zijn. Betere foto’s volgen nog. Wie kan er meer vertellen over dergelijke fondsen en de vindplekken? Stel gerust je vragen als je ze hebt of laat hieronder een reactie achter. U kunt ook een email sturen naar VirtualVastgoed@gmail.com of Bubbleeconomie@gmail.com.